سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور

استان ایلام باوجود تنوع آب و هوایی و بهره‌مندی از جنگل، کوهستان و رودخانه‌های دائمی یا فصلی اما به مانند بسیاری از مناطق کشور سالیان دراز است که با مساله کمبود آب و بحران کم‌آبی، خشکسالی و فرسایش شدید خاک مواجه است.
به گزارش روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام و به نقل از خبرنگار خبرگزاری ایرنا، واقعیت این است که با مدیریت صحیح منابع آب قابل تجدید در کشور و استفاده بهینه از این منابع می‌توان با تغییرات آب و هوایی، اقلیم خشک و فرسایش بی‌رویه خاک مقابله کرد.

بحران کم‌آبی و افت سطح منابع زیرزمینی از یک سو و اثرات تخریبی سیلاب‌ها و هدررفت آب از طرف دیگر ضرورت انجام و توسعه عملیات‌های آبخیزداری را دوچندان می‌کند.
در طول سال‌های متمادی راهکارهای مختلفی جهت مبارزه با معضل کم‌آبی و خشکسالی ارائه یا عملیاتی شده است ولی یکی از راه‌حل‌های مناسب و کارآمد برای بهینه‌سازی استفاده از روان‌آب‌ها به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک اجرای عملیات‌های آبخیزداری و شبکه‌های پخش سیلاب است.
در استان ایلام بیشتر مناطق و به ویژه مراکز جمعیتی که در مسیر آبراهه‌های دائمی یا فصلی و یا خشکه‌رودها  قرار گرفته‌اند به لحاظ وضعیت و ساختار جغرافیایی این مناطق در زمره نقاط مستعد سیلاب و سیل‌خیز محسوب می‌شوند و در فصول بارانی با خطر وقوع سیلاب مواجه هستند.
ایلام استانی با سابقه سیلاب‌های متعدد است در دهه ۹۰ وقوع ۲ سیلاب خسارات مالی و جانی زیادی را برای ساکنان این خطه به همراه داشت به گونه‌ای که در سیلاب آبان ماه ۹۴ چهار نفر از ساکنان ایلام جان خود را از دست دادند و تمام شهرستان‌های استان درگیر سیلاب شدند و در سیلاب نوروز ۹۸ هم سیلاب روستای چم‌شیر از توابع شهرستان سیروان را به زیرآب برد و ارتباط منطقه ماژین دره‌شهر نیز با دیگر نقاط قطع شد.
به هر حال همواره استان ایلام اعم از مناطق شهری و جمعیتی تا دره‌های حاصلخیز و اراضی کشاورزی از خطر سیلاب‌های حادثه‌ساز و خسارت‌زا در امان نیست اما مدیریت این موضوع مهم و کنترل سیلاب‌ها امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
بر اساس آمارها و مطالعات انجام گرفته میزان فرسایش خاک در ایران ۱۶.۷ تن در هر هکتار است که با شاخص‌های جهانی پنج تا ۶ تن در هکتار فاصله زیادی دارد اما در استان ایلام وضعیت بسیار بدتر از میانگین کشوری بوده و روند فرسایش خاک در استان ایلام ۱۷ تا ۲۷ تن در هر هکتار است.
استان ایلام دارای ۱۵ رودخانه دائمی است و به طور میانگین سالانه هشت میلیارد مترمکعب نزولات جوی دریافت می‌کند که از این مقدار ریزش‌ها ۶۵ درصد آن تبخیر و تعریق و ۲۰ درصد آن سرریز رودخانه‌ها می‌شود و ۱۵ درصد آن نیز به عمق زمین و سفره‌های زیرزمینی نفوذ می‌کند و پتانسیل سفره‌های زیرزمینی استان ۳۱۴ میلیون مترمکعب است
حوزه های آبریز استان ایلام
استان ایلام از لحاظ تقسیم‌بندی هیدرولوژیک و آبریز به ۲ حوزه تقسیم می شود: حوزه آبریز رودخانه‌های مرزی که این حوزه معادل ۷۶ درصد مساحت استان است و حوزه‌های فاقد سد، سدهای در دست احداث و سدهای موجود را در بر می‌گیرد و حوزه‌های آبریز کرخه که ۲۴ درصد مساحت استان است و حوزه آبخیز سیمره شامل چهار شهرستان سیروان، چرداول، بدره، دره‌شهر و بخشی از شهرستان آبدانان در این حوزه قرار دارد.
از مهمترین اهداف مورد نظر در زمینه اجرای طرح‌های آبخیزداری را می‌توان حفاظت خاک، کنترل سیلاب، کنترل رسوب، مهار روان‌آب‌ها و تغذیه سفره‌های زیرزمینی برشمرد و اثربخشی پروژه‌های آبخیزداری در سه بخش استحصال آب، مرتع، فرسایش و رسوب قابل تامل است.
به عنوان مثال طبق نتایج ارزیابی پژوهشکده حفاظت آب و آبخیزداری کشور بر روی ۴۰ پروژه مربوط به آبخیزداری و آبخوان‌داری در بخش استحصال آب به ازای هریک هکتار عملیات آبخوان‌داری یک هزار مترمکعب و به ازای هر هکتار عملیات آبخیزداری ۵۳۰ مترمکعب استحصال آب صورت می‌گیرد که باتوجه به حجم عملیات بیولوژیک و بیومکانیک در استان ایلام استحصال آب در هر هکتار متوسط ۹۰۰ مترمکعب است.
به ازای هر یک هکتار ۹ تن در هکتار موجب کنترل فرسایش خاک و در هر یک هکتار چهار متر مکعب تله‌اندازی رسوب انجام می‌شود که کنترل فرسایش خاک و رسوب‌گیری از جمله آثار مهم طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌دارای در حوزه فرسایش و رسوب خاک است.
طرح های آبخیزداری و آبخوان‌داری علاوه بر استحصال آب و تله‌گذاری رسوب و جلوگیری از فرسایش خاک در حوزه مرتع در تولید علف و گیاه هان خودرو هم تاثیرگذار است به گونه‌ای که به ازای هر هکتار عملیات آبخیزداری ۱۲۰ کیلوگرم افزایش علوفه خواهیم داشت.
استان ایلام به دلایل مهمی نیازمند ایجاد و توسعه انواع طرح‌های آبخیزداری است و باید در این راستا توسعه از انواع پروژه‌های زیرمجموعه آبخیزداری از جمله آبخوان‌داری، طرح‌های مکانیکی و بیومکانیکی به شیوه‌های نوین بهره‌گیری کند.
چرا که ایلام به لحاظ جغرافیایی، استانی با شیب تند

به سمت عراق است که حجم زیادی از آب‌ها به سمت عراق می‌رود و دست اراضی ایلام از نزولات جوی خالی می‌شود.

وجود چاه‌های عمیق مجاز و غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و روان‌آب‌ها در سال‌های اخیر نیز لزوم توجه و توسعه پروژه‌های آبخیزداری در استان را به منظور هدایت آب‌های سطحی و نزولات جوی به سفره‌های زیرزمینی افزایش داده است.

ایلام رتبه اول آبخیزداری در کشور

معاونت آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام که در سال‌های اخیر بارها به عنوان معاونت برتر کشور در زمینه اجرای طرح‌های نوین و موثر آبخیزداری انتخاب شده است در خصوص اجرای طرح‌های مرتبط با آبخیزداری در نقاط مختلف استان افزود: ایجاد طرح‌های مرتبط با آبخیزداری و آبخوان‌داری یکی از ضرورت‌های مهم در استان ایلام است که در سال‌های اخیر به آن توجه شایانی شده ودر این راستا طرح‌های بی‌نظیری در استان اجرا شده است.

به گفته عبدالسلام پیری اجرای عملیات‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در طی سال‌های ۹۷ تا ۹۹ به علت تزریق اعتبار از محل صندوق توسعه ملی در استان ایلام رشدی شگرف داشت که حجم کارهای انجام گرفته در این سه سال برابر با تمام سال‌های گذشته است.

وی یادآور شد: تزریق اعتبارات از محل صندوق توسعه ملی و دیگر منابع عاملی موثر برای کنترل و مهار سیلاب و به تبع آن کاهش خسارت‌های ناشی از بارش‌های سیلابی خواهد بود و در طی سال سه سال اخیر باتوجه به حجم بالای فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری، سیلاب در مناطق سکونتی مهار شده است و این موضوع در سیلاب سال ۹۸ نمود داشت.

پیری از انتخاب معاونت آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام به عنوان معاونت برتر سازمان خبر داد و بیان کرد: چندی پیش این معاونت به علت تسریع در زمان اجرای پروژه‌ها و کیفیت بالای آنها رتبه نخست کشور را برای طرح‌های سال ۹۹ کسب کرد.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام تاکید کرد: توسعه طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در کشور بعد از وقوع سیلاب سال ۹۴ و سپس ۹۸ بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفت و در این فاصله زمانی سیلاب‌های دیگر نیز رخ داد و اهمیت ایجاد طرح‌های آبخیزداری در کانون‌های بحرانی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.

آبخیزداری ۲۸۰ دلار در هر تن از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند

پیری یادآور شد: بیش از ۱۱۷ هزار هکتار در چند سال اخیر در استان ایلام طرح آبخیزداری انجام شده که چندین برابر مصوبه کشوری است و ارزش‌گذاری ریالی آن با ۱۰۸ میلیون مترمکعب ذخیره آب به هزار میلیارد تومان می‌رسد.

وی افزود: از محل اجرای طرح آبخیزداری به ازای هر تن فرسایش خاک ۲۸۰دلار ارزش ریالی از فرسایش خاک جلوگیری شده و علاوه بر آن از ایجاد رسوب‌گذاری در  دهانه مخزن سد ایلام جلوگیری به عمل آمده است.

به گفته وی با اجرای طرح آبخیزداری از رسوب‌گذاری به میزان یک میلیون تن در سد ایلام جلوگیری شده و روند کندتر شده است به گونه‌ای که حداقل ۱۰ سال یکبار این میزان رسوب در دهانه سد ایجاد می‌شود.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام همچنین به توسعه کشت مراتع و تولید علوفه در استان اشاره کرد و یادآور شد: میزان تولید علوفه در مراتع استان به لطف طرح‌های آبخیزداری به ارزش ۵۰ میلیارد تومان رسیده است.

۱۱۷.۷۰۸ هزار هکتار آبخیزداری از سال ۹۴ تا کنون

سال ۱۳۹۴ میزان مساحت تحت پوشش عملیات آبخیزداری در استان ایلام چهار هزار و ۳۷۳ هکتار بود که از این میزان ۳.۹ میلیون مترمکعب آب استحصال، ۳۹ هزارتن کنترل فرسایش خاک، ۲۲.۷ هزارتن کنترل رسوب و ۰.۵ هزارتن تولید علوفه انجام گرفت.

در سال ۱۳۹۹ نیز ۲۲ هزار و ۲۹۴ هکتار علملیات آبخیزداری صورت گرفت که این طرح‌ها موجب استحصال آب به ۱۸.۵ میلیون مترمکعب، ۱۸۴ هزار تن کنترل فرسایش خاک، ۱۰۶ تن کنترل رسوب و ۲.۵ تن تولید علوفه شد.

در مجموع در طی سال‌های ۱۳۹۴ تا پایان سال گذشته (بدون احتساب سال ۱۳۹۵) میزان ۱۱۷.۷۰۸ هزار هکتار عملیات مربوط به طرح‌های آبخیزداری در استان ایلام صورت گرفته که ۱۰۳.۹ میلیون مترمکعب استحصال آب، یک هزار و ۴۴ تن کنترل فرسایش خاک، ۶۱۱.۲ هزار تن کنترل رسوب و ۱۳.۷ هزار تن تولید علوفه در استان حاصل اجرای پروژه‌های آبخیزداری در استان ایلام است.

اما نکته حائز اهمیت اینکه در سال ۱۳۹۵ که اعتبار خاصی برای حوزه آبخیزداری تخصیص نیافت در استان ایلام نیز هیچ پروژه و طرحی شکل نگرفت.

برای سال جاری نیز اجرای ۲۰۰ هزارهکتار عملیات آبخیزداری برنامه‌ریزی شده است که در صورت تحقق منابع مالی این طرح‌ها در نقاط مختلف استان ایجاد می‌شوند و اجرای این پروژه‌ها به ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار اولیه نیاز دارد.

از گستره ۲ میلیون هکتاری استان ایلام یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار آن را اراضی طبیعی تشکیل داده است.